Дунё миқёсидаги пандемия бизнинг ҳаётимизга кириб келганида, кўпчилигимиз расмий ҳукумат манбаларига қарам бўлиб қолдик. Ушбу ҳаяжонли дамларда биз «навигатор» бўла оладиган кишига муҳтож едик. Ҳукуматларга бўлган ишонч 2020 йил март-апрел ойларида кескин ошди. Aммо сўнгги пайтларда глобал миқёсда ҳукуматга ва оммавий ахборот воситаларига бўлган ишонч пасая бошлади. Бу скептиклар сонининг кўпайишига олиб келди. Ва буларнинг барчаси дунё бўйлаб 11 миллиондан ортиқ бемор ва 500 мингдан ортиқ коронавирусдан вафот етганига қарамай.
Қизиғи шундаки, ишончнинг пасайиши турли сабабларга кўра бир нечта мамлакатларда юз берди. Масалан, Буюк Британияда Оксфорд университетидаги Рейтерс институти томонидан ўтказилган сўров натижаларига кўра, май ойи охирида ҳукуматга бўлган ишонч пасайган. Бугунги кунда Британияликларнинг ярмидан ками ўз ҳукуматига ишонишади.
Ишонч даражаси 67 фоиздан 48 фоизга тушди.
«Бу соҳада 10 йил давомида олиб борган тадқиқотларим давомида, мен олти ҳафта давомида Буюк Британия ҳукуматига бўлган ишончнинг бундай пасайишини кўрмаганман» дейди институт директори.
Кўпгина Британия оммавий ахборот воситаларида Буюк Британия Бош вазирининг катта маслаҳатчиси Доминик Каммингс томонидан изоляция режимига риоя қилмаслик тўғрисидаги сарлавҳалар тўлдирилган еди. У «қулфни ёпиш» қоидаларини аниқ бузган бўлса ҳам, у истеъфога чиқмади.
Шунингдек, мен юқоридаги сўров Буюк Британия ҳукуматидан келадиган CОVID-19 ҳақидаги ҳақиқий «ёлғон ёки чалғитувчи» маълумотлардан хавотирда бўлганлар сонининг кескин кўпайганлигини пайқадим. Еҳтимол, бу сўнгги ҳафталарда Британия қирғоқларида шунга ўхшаш саҳналарни саҳнага қўйишда ёрдам берган. Ҳимоя ниқобларини киймаган ҳолда, қуёшли об-ҳаводан завқланиш учун одамлар кўп сонда тўпланишди.
Ўзбекистонда нима бўляпти?
Буюк Британиядан беш минг километр нарида жойлашган Ўзбекистонда, ҳукуматга ишониш масаласи жиддий оқибатларга олиб келиши мумкин. Aммо бунинг ўрнига, ҳукумат аслида коронавирус билан курашиш учун жуда қаттиқ чоралар кўрган деб ишонадиган одамлар билан боғлиқ. Мамлакат ички ҳаво ва темир йўл қатновларини тўхтатди, чекланган транспорт қатнови тўхтатилди ва карантин 1 августгача узайтирилди. Енг сўнгги маълумотлар шуни кўрсатадики, тасдиқланган ҳолатлар сони ўн мингдан ошади, вафот етганлар сони 70 кишидан ошди. Ўлим сони сезиларли даражада ўсиб бораётганига қарамай – бу нисбатан паст ўлим даражаси, бу COVID-19 вирусини инкор қилганларга йўл очиб берди. Уларнинг фикрича, бу қаттиқ чоралар Ўзбекистондаги ҳукуматнинг ташқи ёрдамни жалб қилиш учун қопқоғидир. Уларнинг фикрича, бу касаллик емас, балки коррупцияга асосланган фарс.
Инкорлар ўз шарҳларини ижтимоий тармоқларга жойлаштирдилар. Мен Facebook-даги оммабоп онлайн оммавий ахборот воситалари саҳифаларида бир нечта постларни топдим ва вазиятни инкор етганларнинг изоҳларини кузатдим. Деярли ҳар бир постда норози фуқаролар ёки скептикларнинг изоҳларини топишингиз мумкин. Масалан, «34-чи бемор коронавирусдан вафот етди» хабарида битта фойдаланувчи ёзади:
Aгар карантин чоралари кучайтирилса, одамлар сиёсий тагликлар ёки пулларни ювиш ва одамларни тазйиқ қилиш имкониятларини кўришади … Кўпгина фабрикалар ёпилибди, бизнинг ҳовлимиз одамлар байрамларда, катта компанияларда йиғилиб, баланд овозда бақиришмоқда.
Расмий равишда ўлганлар сони касаллик жуда жиддий емаслигидан далолат берувчи бошқа изоҳлар ҳам мавжуд.
Скептиклардан яна бир ҳайратомуз изоҳ:
«Ўлганларнинг барчасида диабет, инсулт ва юрак хуружи, саратон ёки буйрак касаллиги бўлган. Aммо уларнинг барчаси коронавирусдан вафот етди!
Aммо мамлакатда ушбу вирусдан ўлим даражаси анча юқори бўлган ва ҳукумат ҳақиқий рақамлар ҳақида сукут сақлаган.
ОAВ ишончни тиклай оладими?
Қайсидир маънода ҳукуматлар ушбу вазиятда ғалаба қозона олмайдилар. Одамлар ўз ҳукуматларига бирон бир сабабга кўра ишонмаётганларида, оммавий ахборот воситалари ҳам ишончсизликнинг «қурбони» бўлиб қолмоқда. Бу глобал ҳодиса. Яқинда Re:Check-дан Сабине Берзинага берган интервюларида ушбу глобал пандемия ҳақидаги ўхшаш фитналар назариялари мамлакатлар бўйлаб қандай тарқалишини кўриб чиқдик.
Оласумбо Модупе ҳам биз билан гапирди:
«Баъзи одамлар (Нигерияда) ҳукумат бу пандемияни дунё соғлиқни сақлаш етакчиларидан маблағ олиш учун ишлатмоқчи», деб ҳисоблашади. Ушбу нотўғри тушунчаларга қарши туриш учун, Олазумбо тележурналист сифатида ишлаганида ишонч муаммоси том маънода ҳал қилиниши кераклигини айтади: “аслида бизда азобланган одамларнинг видео ёки фотосуратлари йўқ. Бошлиқ инфекцияланиб вафот етганида, кўпчилик буни ёлғон деб ўйлашди. Бундай нотўғри тушунчалар жуда кўп. Кўп нарсага еришиш жуда қийин. Бу ерда биз журналистлар ҳақиқатан ҳам беморларни кўришимиз керак, бу еса егри чизиқни юмшатишга, шунингдек стигматизацияни тўхтатишга ва хавфсизлик чораларини яхшилашга ёрдам беради. ”
Мен ишонаманки, Ўзбекистон шароитида беморнинг бундай кўрсаткичлари ҳам ёрдам бериши мумкин. Aгар улар изоляция марказлари ва касалхоналарга кириш имконига ега бўлмасалар ҳам, журналистлар соғлиқни сақлаш идораларидан одамлар ишонадиган қўшимча маълумотларни тақдим етишларини талаб қилишлари керак.
Қўшни давлатларни мисол қилиб келтириш яхши фикр бўлиши мумкин. Масалан, Қозоғистонда тасдиқланган ҳолатлар сони еллик мингдан ошди, вафот етганлар сони 375 нафар. Касалхоналарда ётоқ йўқлиги, зарур дори-дармонлар етишмовчилиги ва синов пайтида асоратлар туфайли – бу ташвишли ҳолат. Турли хил соғлиқни сақлаш тизимларида аслида нималар юз бераётгани ҳақида ҳақиқий хабар тингловчиларимизнинг ишончини тиклашнинг енг яхши усули бўлиши мумкин.