Тарихдан, ноаниқлик кўплаб афсоналар ва нотўғри қарашларни келтириб чиқаради. COVID-19 пандемиясининг бошланиши билан биз яна бир бор ахборот оқимининг чексизлигига, шунингдек уни диққат билан текшириш ёки саралаш зарурлигига амин бўлдик.
Биз бир неча кун ичида нотўғри талқин қилинган маълумотлар рақамли дунёни вирус тарқалишидан кўра тезроқ қамраб олганинига гувоҳ бўлди. Натижада, шу йилнинг март ойида турли жойлардаги одамлар дон, ҳожатхона қоғози ва антисептиклар маҳсулотларни оммавий равишда сотиб олаётганларининг, супермаркетларда улкан навбатлар ва оломон то’планишини кўришимиз мумкин эди.
Бироқ, ишончсиз манбалар нафақат зарур маҳсулотларга талабни оширибгина қолмай, балки уларнинг айримларига бо’лган нархларни пасайтириб юборди. Масалан, феврал ойининг бошларида кўпчилигингиз Хитойдан банан ёки ё’лланмалар коронавирус ташувчиси бўлганлиги ҳақида хабарларни кўргансиз. Шу сабаб, Ўзбекистонда бананга талаб кескин пасайиб, унинг нархи 25 минг сўмдан 6-8 минггача тушди.
Яна бир кенг тарқалган афсона нафасни 10 сония давомида ушлаб туриш ва шу ё’л билан ўпка фиброзини текшириш ҳақида эди. Одатда, бу усул «Тайван мутахассислари», «Стенфорд университети» ёки «Стенфорд касалхоналар кенгаши» га тегишли иддао қилинарди. Ишонган одамлар бунга ишонишди ва қариндошларига хабарчилар ва ижтимоий тармоқлар орқали юборишди. Менинг кузатишларимга кўра, Интернетда ёзилган барча нарсаларга ишонишга одатланган кекса одамлар сохта янгиликлардан энг кўп зарар кўрдилар.
Ўзимни ва яқинларимни ҳимоя қилиш учун, олинган маълумотларни диққат билан филтрлашни тавсия қилган бо’лардим. Хусусан, янгиликларнинг,бирламчи манбаларини топиш. Ресурсни кўриб, унга қанчалик ишонишингиз мумкинлигини баҳолаш керак. Масалан, агар бу халқаро ташкилотнинг расмий веб-сайтида эълон қилинган ма’лумот ёки обрў-еътиборли порталда нашр этилган илмий мақола бўлса, унда бу маълумотлар ишончли. Агар бу номаълум шахснинг овозли хабари ёки тезкор хабарчилар ёйинки ижтимоий тармоқлар орқали тарқатиладиган «бахт мактуби» бўлса, унда бундай маълумотларнинг тўғрилигини, хусусан, ишончли биринчи манбасини қидириш орқали текшириш керак. COVID-19-га келсак, бу эрда манбани текширишдан ташқари, сиз энг сўнгги маълумотларни қидиришингиз керак, чунки вазият кундан-кунга ўзгариб бормоқда ва март ойида қайтарилган маълумотлар бугунги кунда долзарб эмас.
Сабина Бакиева
О`збекистондаги БМТнинг ваколатхонаси
ПР ва ижтимоий медиа бўйича маслаҳатчи