YouTubeмакони жуда кўп маълумотларга эга. Томошабинлар қисқа янгиликлардан тортиб, таниқли ёутубер тушликда қандай овқатланишлари ҳақида видеоларни томоша қилишни яхши кўрадилар. Ушбу улкан маълумот шовқинлари орасида сохта нарсалар ҳам бор. Гарчи YouTube соғлиққа жиддий зарар этказиши мумкин бўлган COVID-19 таркибини эълон қилишга рухсат бермаса-да, YouTube-нинг ўзбек сегментида сохта нарсалар тарқалишда давом этмоқда ва миллионлаб томошабинларга эга. Хўш, нега уларни ҳеч ким фош қилмайди?
Google видео платформада коронавирус таркибини филтрлашда фаол иштирок этди. Масалан, ЖСС маълумотларига мос келмайдиган вирусни даволаш, олдини олиш, ташхислаш ва юқтириш ҳақида сохта материаллар қўша олмайди. Ушбу ташаббус аудитория учун жуда фойдали, чунки ноаниқлик ва қўрқув даврида биз оқилона бўлишимиз қийин ва ишончли бўлиб кўринадиган ҳар қандай маълумот биз томонидан ҳақиқат сифатида қабул қилинамиз.
Бироқ, YouTube-нинг Ўзбек сегментида сохта нарсалар ҳали ҳам эркин юришмоқда. Масалан, Зуҳриддин Салоҳиддинов «Коронавирусни даволаш усуллари» номли видеони чиқарди. Шубҳасиз, бу ном “кликбейт” учун танланган. Влоггер докторнинг кабинетида ўтиради (еҳтимол у шифокор), бу тингловчиларнинг маълумотларига юқори ишончни келтириб чиқариши мумкин. Аммо, таркибнинг ўзи вирусдан даволанган одамларнинг сонини тушунтиради. Яъни, маълумот сохта эмас. Бироқ, пандемия орқали томошабинларни жалб қилиш одоб-ахлоқ қоидаларини бузади.
Аммо қарийб 200 минг марта кўрилган ушбу видеода муаллиф коронавирус учун даво топилган деб даъво қилмоқда. У самарали вактсинани яратган деб тахмин қилинган Полшалик олимларга мурожаат қилади. Ўзбек YouTube сегментида бундай видеолар жуда кўп. Кимдир вирусга қарши вактсина АҚШда топилган деб даъво қилмоқда, кимдир Хитойдан мўъжизавий дори ҳақида гапиради. Ушбу янгиликларнинг барчаси ярим миллионга яқин томоша қилишди. Изоҳларда фойдаланувчилар вактсина топилганидан умид ва қувончларини изҳор этадилар.
Агар бундай ёлғон гаплар миллионинчи аудиторияга этиб келса, ким уларни фош қилишга мажбур? Google-га мурожаат қилишимиз керакми ёки журналистларнинг вазифаси ўзларининг тингловчиларига бундай сохта хабарларнинг хавфлилиги тўғрисида маълумот беришдир? Ўйлайманки, биз журналистлар ваҳима ва қўрқув пайтида ишончли маълумот манбаи бўлишимиз, аудиториямиз учун текширув далилларига ёъналтирувчи ва қоидаларга риоя қилишни рағбатлантирадиган навигатор бўлишимиз керак. Шу билан бирга, баъзида энг нуфузли манбалар хато қилишини унутмаслигимиз керак. Ушбу ойлар давомида биз ҳатто сиёсатчилар ҳам сохта янгиликларни тарқатишлари мумкин деган хулосага келдик.
Ҳамма нарсадан шубҳа қилиш ва текшириш – бу глобал пандемияни ҳақидаги хабар беришида бизнинг асосий қоидаларимиздир.